Español

Huichol

Cora

Tepehuano

Purhépecha

Náhuatl

Zapoteco sierra

Zapoteco istmo

Mixteco

Triki

Maya

Tseltal

Tzotzil

Ambeskiks plaguicida arhikatecha

MIKAELA: Sirilu, exeskiri ia anchikuarhikua?
SIRILU: Jo Mikaela, uekasndiks eskani plagisida arhikata atataaka.
MIKAELA: ¡Aa! inde kanekua no sesistl...
SIRILU: Ka andi ia Mika?
MIKAELA: Jimboki plagisida arhikatecha uarhikua ukatesti.
SIRILU: Jochka issti, tarhetarhu anapu p'amenchakua uarhirakuesti!
MIKAELA: Joperu istu parhakpenini uandikusndi ka k'uiripu jamberu uandikuni, t'uenku undani,
chiiti uajpechani, chiiti japindembani.
SIRILU: Tata kuerajperi! jimajkani materu ambe niatakua jirhiaaka enga no no xani n sesiuaka.
Na janosni ka kuajpikuarhikua ambe

BERTA: Sirilu, exeskiri ia anchekurhikua?
SIRILU: No ambe, erakuarhispka plagisida ataatani, joperu Mikaelarini cherasti...
BERTA: ¡Tata kuerajperi! ¿ka andi ia?
SIRILU: jimbokachkani plagisida jimbo uaka uarhini!
BERTA: ¡A isa!
SIRILU: Plagisida arhikata, t'upuri o itsieni j as, usndi incharhukpeni, inchachakpeni, iinchaaarhikpeni
ka iapurhu is incharhpeni!
BERTA: ¡Aa xani cherekuaka!
SIRILU: Nirasngakini arhini eski eki uekaaka plagisida úrani o kámani uetarhisndi sesesi
orhekuarheni o oarhini.
BERTA: ¡Uu isri xarharaka eski parakatani jas
SIRILU: Sanderu sesi jauati materu ambe niatakua jirhiani enga no xani chetauaka.
Jupajkurantani ka xukuparakua ambe jupantani

MIKAELA: ¡Exe naminduri jas junguani yaki, xani ikichakueni jas!
PETU: Joperuchkarini jucheti juramuti plagisida ataatatatasptirini, ka sutupu uejd, usrampti.
MIKAELA: Jiajkani kokani iamendu ambe p'inta ka ni sesi jikuantani!
PETU: ¡Joperu, sabatu k'uanirasnga jlkuani!
MIKAELA: ¡Tataka jurajkukuarhiti, nori exesni eskaksni plagisidecha inchachakusnga, nchaarhikusnga,
incharhukusnga ka iapurhu is I ncharhpesndi ka uatikini uandikuni!
PETU: ¡Ia, ia! ¿Jupachiuarini enga jamberuni jikuaka?
MIKAELA: Nombeta. Ekiri jikuaka ia, jupakuarhiakari. Ixu jarhasti xapu.
PETU: ¡la nori ma ambe jiokuarhisnga!
MIKAELA: ¡Aa xaniri xepitika!
K'uini jimanga no ma ambe jajkundika

MIKAELA: Berta, Berta, ¡as jurajkua sapiichani eskaks jimini k'uiaka!
BERTA: ka andi ia, Mikaela.
MIKAELA: Ma uandajtskperakuarhu arhiaskaks eska no sesiska jima is k'uini enga plagisidecha
patsanaka, iamendu ima kimiku ambe enga tarhetarhu uraajka, jimboki enga jamberi k'uini
jauakaks jirejtani jarhasngaks ima uarhirakueri ts'uanda.
BERTA: Joperu ima ambe iauani is jarhasti! Ka jucha ixuani is, ¿nokini kuranguchisnga?
MIKAELA: Uarhirakua tarhiatarhu pakarasndi ka jucha imani jirhejtasnga.
BERTA: Jimájkani jatsiskaks eskiks arhiaka juchari juramutini, arhiakaks eskijtsni no jima k'uijtaka
jimanga plagisidecha jauaka!
MIKAELA: Eska uérakua patsaaka jima engaks sapiicha ka tsipiticha noandarheraka, ka istu no
kerheaka akua ka itsni ambe!
Menderu uenantani

JURAMUTI: ¡Sirilu, inchaaku ia jitomati p'ikuntani jimini!
SIRILU: ¡No ambe! Ji sesi exeskamenduni eska iasani ataataaska plagisida ka noks miteska
na jas jatsikuaski!
JURAMUTI: Lannate arhikata ataataasti, joperu k'arhiakurtantasti ia!
SIRILU: Aa jucheti juramuti! Jindenijts arhisti eki Lannate ataataaka, eski uetarisnga eski tsimani
jurhiatikua nitamaka ka tatsekua ia uasndi inchaakuani...
JURAMUTI: ¿Ka andi is ia?
SIRILU: Jimbokachka, ¡plagisida tsimani jurhiatikua jimbo etsakuarhisnga ka utas uandikpesnga!
JURAMUTI: Kanikuari ambe mitika Sirilu
SIRILU: ¡Jochamendu ta!
Jatakuecha ambe

MIKAELA: ¡Juanu, jurhajku indeni...!
BERTA: ¡Jurhajku ch'anani, ias sapichuesti!
MIKAELA: ¿Andiris is uandajki? Plagisideri jatakua ma jimbo ch'anaxati!
BERTA: ¡Joperuchka noteru ma ambe jatasti ia!
MIKAELA: Na uejki uni, uarhikua maarhitini pakarasndi ka utas uandikpesndi! ¡Is jimbo plagisidecheri
jatakuechani no uetarisndi materu ambe urauani ka sanderu no itsmatarani!
BERTA: Iachka, jaue juramutini arhini eska iamendu plagisida jatakuechani tarhatantaka.
Ka eskaks k'uaaskukuntaaka imanga intspekuarhikuaka!
MIKAELA: Ji indeni jatakuani enga juanu k'amani japka ch'anarani ji porhojchkuaka ka is noteru
nema maruataati ia!
tsi amboari

MIKAELA: ¡Sirilu! nirasniri ia juramuti jingoni?
SIRILU: Jo, ias ias junguaka...
MIKAELA: As mirhikuri itsri ambe...
SIRILU: Naki its?
MIKAELA: Eskaks intsaaka its amboari! Mianta eskiks uexurhini enga nitamaka iamendu
p'amenchakua p'iraspkaks iurhekuarhu anapu itsmatini...
SIRILU: ¡Jo Mikaela, is jimbochkani eiakuarhiaka i juramuti jingoni, jimboka inde k'oru its
amboari intspexaka!
MIKAELA: ¡Kuraa! ¡Kuraa! Chiiti echuskuta panta.

UANDANTSTI: iamendu k'uaninchaskaks eskaks intsaaka its amboari.
Uandontskuarhiakaks juramuti jingoni, notki eiakuparini niatakua ¡iamenduecheri sesiuati!
P'amenchakua uenani p'ikuarhirani

BERTA: ¡Mikaela! Nari exesni? Panchu kauini jamaxati, ka ji uandasnga eski imeri tembukua jimboeska!
MIKAELA: Ka andiris is uandajki?
BERTA: T'uinki sani ia, plagisida ataatatini, exespkani eska Manarapaxapka, aparhipani, no uiapiparini, p'amearhaparini ka jiuanchaparini?
MIKAELA: NO kauicha ka nojtu ma ambe! Ima nandika jindeeka p'amenchakua uenakua plagisida jimbo. Uati materu ambexarharani, eski ejpu p'amerakua, p'ameekua, no uiaarhikua...
BERTA: Ka inde ambeski ia?
MIKAELA: Jimajkanisndi eki sapinarhikuarhijka eskuarhu ka istu no sesi p'ikuarherani...
BERTA: No ambe, ji uandajki eski Panchu no imani p'iraspka.
MIKAELA: P'amenchakua p'ikuarherakuarhisndi majku ambe o materu ambe jingoni. Ji arhisnga eski Panchuni incharhiska ia plagisida. Uetarhisndi eski kokaniniuaka tsinajpirini exeni ka eianguni naki imanga plagisida ataatani japka.
BERTA: ¡Akii Panchu, eki no tsinákurhiaka uarhiati!
NO'Ñ BAX MAIMTUDHIX, JIX IO'M

PANCHO: Añ cham ji'xdha'. . . ¡ki'n ka jupsusa' dhi maimda'kam botpoda' ko'ndam!, giilhim jix maimda'.
AAMO: ¿Na ba' añ chakui ma'nim bañ maimtuda' dhi' puchu'm?
PANCHO: Dho nat gu' chakui ma'nim ¡io'm tum ai japna añ, piam kup gu' bax maimtudhix paara gammiji!
AAMO: Dhi'gi. . . ¿tu' pui'm tiiti' nax maimtudhix paara gammiji?
PANCHO: Dho gu kokdai' na tu a'ji no'ñ ga'n ki'n tu juan gu maimda'kam botpoda' ko'ndam mui' oidha'. . .
dhi' dhi kokdai' jix io'm tu a'ji, jai' cham ka duadhi'
AAMO: ¿Pui' na jax chu'm gu kokdai'?
PANCHO: Pui'na jax gui' na paralisis jum tiiti', na cham ka bhai'ka' nañ jax joiñdha' juñ chuuku' piam
gu cancer, na ja a'ji gu u'ub ja bipii am, gio gu a'alh nam cham kiiki' suulhi'ñda'. Gu maimda'kam
xibua guch chuuku' na ba' mas io'm ba duch a'jida'. . . gu chichio'ñ jich koktulhi'ñ nach pai'
jix io'm jix dha'. . .
AAMO: ¡Aapi' pa?
PANCHO: Pui' na jax nach aiya' gu cancer jich . . . lankiyos am., piam nach cham ka o'jo'ka', napim
pai' bax mat, mi'dhir ba' nach cham maatit ya' ka ja ai'chu'nda' gu a'alh añch ach jir chichio'ñ.