Español

Huichol

Cora

Tepehuano

Purhépecha

Náhuatl

Zapoteco sierra

Zapoteco istmo

Mixteco

Triki

Maya

Tseltal

Tzotzil

MAIMDA'KAM BOTPODA' KO'NDAM

MIKAILA: Sirildo, ¿ba tu juan ap a?      
SIRILDO: Dho goe? ba' Mika, sap botpoda' ko'ndam mi chu'a'iñ muni gaatir
MIKAILA: ¡Aaa! dhi' puchu'm giilhim jix chu maimtudará
SIRILDO: ¿Jax ña ba'x chu maimtudara'?
MIKAILA: Ka'git gu botpoda' ko'ndam jup duuñix dai na ki'n pix chu'm ko'n
SIRILDO: Joe' silhkam dho, botpoda' ki'n jum ko'n am
MIKAILA: Ku gu' sia bix cham bhai'p bua gu dibir gio gui' nam jik mi chu oi'dha',
japna ap, jum maamar piam gum ki'amkam
SIRILDO: iiya ¡jax ba'! xib dir añ maakam ja'k ba tu juana'ina pai' cham tu maimda'.
NA JAX JA'K GIO NAÑ CHU' KI'N JIÑ CHA'BIDHA'

BERTHA: Sirildo, ¿ba tu juan ap a?
SIRILDO: Cham je', maimda'kam botpoda' ko'ndam ki'n tu jupsusa'iñ git sap, gu mikaila pui' kai'ch
na cham bhai' tu bua. . .
BERTHA: ¡iiya! ¡jax ba'!
SIRILDO: Dho na gu', gu maimda'kam botpoda' ko'ndam jix chu maimtudara'
BERTHA: Joe' a!
SIRILDO: Gu maimda'kam botpoda' ko'ndam gux xu'ngi' piam tuixpixim, bhai' ji tu ia'dhi'ñ dak, chiñ,
buupui cha'm dir, na ba' bix na ji'x jir tuuku' ba maimtuda'.
BERTHA: Jix maimda' dho bak!
SIRILDO: Ka'git na gu' na pai'dhuk ki'n tu jupsusda'iñ gu maimda'kam, jum a' nañ gu xikoolhik jix kabak
bonam, tãa?'tãa?'b sussak, buantes, antiojos, pecher, nañ ba' bhaan ta'bhidha' gu maimda'kam.
BERTHA: ¡Aa! ja'p xi chui'ka'ap na gui' nam masa'n ta'm ja'k jimmi.
SIRILDO: Añ maakam ja'k tu juana' na pai' champik tu maimda'.
XI BOKKONAT ICH GUCH ÑOONOB GIO GUCH JAJANNULH

MIKAILA: ¡Jaña alh nap jax chui'dhi', giilhim jix ikoora'tu'ap!
PEDRO: Dho guñ aamo jiñ chia nañ chu jupsusa' gu maimda'kam ki'n, giilhim jiñ juuru, jai'ñ ...
MIKAILA: Dho'p xim kookosa' ku gi jotmida', joidham ap ba' xi batbhia'
PEDRO: ¡Jax dhui, añ saapat nañ ba' ka batbia'!
MIKAILA: ¿Cham mat ap a na gu maimda'kam botpoda' ko'ndam, bhai' jim ia'ñdha' jum chiñ, buupui,
jum dak am dir, piam bix jum tuuku' am dir, ka'git no'p cham jum nuuka'n na boi'm bhiichdha'!
PEDRO: ¡Bax bhai' ku gi! ¿tu'n bopkundha'ap, nañ añ ka batbia'?
MIKAILA: Mochi cham, nap pai'dhuk xi batbhii ap dilh tu bopkona' gum jajannulh. ya'ni gu bakuañkar.
PEDRO: ¡Aa giilhim ap jix bha. . .!
MIKAILA: ¡Aa jix chu o`n ap!
MU TUM KOKSI NA PAI' CHAM TU MAIMDA'

MIKAILA: Bertha, Bertha, ¡cha'p mi ja'p ja kokxichu'nda' dhi a'alh!
BERTHA: Dhi' ba' jax up, mikaila
MIKAILA: Nat tum a'ga pui'ch chitda am nar jir buam no'ñ mu kokso na pai'm ulhix gu maimda'kam,
bix dhi' pu chu'm ki'n tum jupsus muja'p ga'ntir ba' no'ch i'bhi gamoidha'ich gu maimda'kam.
BERTHA: Jjax dhui gu maimda'kam mummi ja'k bit, gio ach yammini ja'k boppo.
MIKAILA: Gu maimda'kam bhaii ja'p pu bipio' jibilh cha'm,ach ba' dhi' iibhida'.
BERTHA: Dho ba'k pui' tiida'ich guch aamo, na cham much chianda' nach koksoda' na pai' jai'ch gu
maimda'kam botpoda' ko'ndam.
MIKAILA: Gio nax bhai' ulhña nam pai' cham tu aix gu a'alh gio gu sasoi',! bammi ja'p tãa?'kob gio nax
bhai' kupka'. Ku gu' na pai' cham jir mia'nka'ji nach pai' ulhix gux koi' piam gu suudai' nach oi'.
BERTHA: bax bhai',! ap giilhim jum xi kai'ch. . .
MIKAILA: Jir pui'ji na gu'r silhkam ¡nach chu maimtudara'!
NA PAI'DHUK GIOP BA TUM JUANDA' GAATIR

AAMO: ¡Sirildo, mui' xi bhak jabim gum maamar muni gaatir napim i'kia' gu tumialh!
SIRILDO: ¡Añ cham! nat gu' kia'pix ma'n oora bap duu nat mi tum jupsusa gio nañ cham mat na jax
chu'm maimda'kam botpoda ko'ndam ki'n!
AAMO: LANNATE dho, ku gu' nat gu' ba gaa!
SIRILDO: Aa dhi'ñ aamo! añ pui'ñ chitda am sap no't LANNATE ki'n tum jupsusa, gok tanolh sap na xi
jurnia' na ba' mui' ba tum bapkida' gaatir. . . !
AAMO: ¿Dhi' ba' jax ba' up?
SIRILDO: Dho na guuuuu', ¡gu botpoda ko'ndam pui tu maimmutu'nda' asta gok tanolh!
AAMO: Joidham jix chu mat ap sirildo.
SIRILDO: Dho ge ba'
NA BHAAN JIMDAT GU MAIMDA'KA

MIKAILA: ¡Juanito, cha'p juanda' dhi'. . .!
BERTHA: ¡Cha'p ñioki'ñdha' mi' ba titbia, na gu'r alhi'ch!
MIKAILA: ¿Jax dhui? ¡ Na titbia gu bhoteeya gui' na maimda'kam mi jimdat!
BERTHA: ¡Jax ba' bar jum tu'm!
MIKAILA: ¡Ja'pi na gu' mi'x kakka' gu maimda'kam, ba' pui jix chu maimtudarka'! ¡cha'ch ba' juanda' gu
bho'mteya na maimda'kam mi jimdat, gio nach cham bhaan mi oi'da' gu suudai'.
BERTHA: ¡Aa!, dho ba'k pui' tiida'ich guch aamo nach jumpada' gu bho'mteya na mi' ja'p gi'ñdhix.
Gio nach pui' tiida' na mu makia' gu jaroi' nat ga'lhi.
MIKAILA: ¡Añ ku gi di'ra' dhi bhoteeya na gu juanito mi' ka titbiat, na ba' cham jaroi' jumai alhii
mi oeoeji ba dagia'!
JIX KII' SUUDAI'

MIKAILA: ¡Sirildo! ¿ba jii pich a buiñor guch aamo?
SIRILDO: Joe, xib añ bha jim. . .
MIKAILA: Tiñchukat ap gu suudai'
SIRILDO: ¿Jax chu'm gu suudai'?
MIKAILA: Dho nam jich makia' gu suudai' gux kii' na bopko ta'm jimda'! Jaiñ na maaki'n tuch ai
nach ga'n io' gu suudai' gux ikoora' na mi'ja'p mir. . .
SIRILDO: ¡Je'dho mikaila, dhi'ji' ñich ba tikkam gu aamo, na gu' tu mak gu suudai' gux kii', nam io'!
MIKAILA: ¡Jeich! ¡jeich! u'uk gu timkalh

A'GADAM: ACH DHO PUI'P JIX A' NAM JICH MAKDA' GUX KII' SUUDAI'.
DHI'JI' MOCH BIIPI' XI CHANII GU AAMO NACH BA' BA TU JUANA' ¡NACH BA' BIX JOIDHAM JIX KIIKI'NKA'!
(NO'Ñ BAX MAIMTUDHIX)

BERTHA:¡Mikaila! ¿jax jap ilhi'ñ? gu Pancho panas jix maimtu', gu' chi na ji ti'ñchukat gu ubii!
MIKAILA:¿Jax ba' nap ba' pui' kai'ch?
BERTHA: Dho biipi', nat xi chu jupsusimik gu maimda'kam botpoda' ko'ndam ki'n, tiiñich na gi'bokim,
jix bortu, gio na dikoo jim, panas jix koktu' gu booka'n am jix bhioximtu'.
MIKAILA: ¡Paagip jix maimtu'! Dhi' nap jax kai'ch ja'pji nat ba maimtuda' gu maimda'kam botpoda'
ko'ndam gio pui'ñi no'ñich bañ duu bix bhai'p jix koklhia' guñ mo', guñ chor, mikkat cham bhai'
ka tu maxka' piam na bar i'lhi'chka' guñ buupui. . .
BERTHA: ¿Dhi' bar tu'?
MIKAILA: Dho gu jix chutuk ga'n guch buupui na ilhichkarda' piam nax io'm joi'ñdha'.
BERTHA: Cham, añ ilhi'ñ na gu Pancho chamtu' pui'ñi tu'i'...
MIKAILA: Noñ jix maimtudhix am jix kokka' guñ mo' piam binkam nax kokka' guñ chor, gio na cham
bhai' tu maxka'. Añ ilhi'ñ na gu pancho ja'pi nax maimtudhixji. Jum a' na jotmida' ti'mira' gu
remetiodam gio na aagi'ñdha' na jax chi' gu maimda'kam na ki'n tu juanimik.
BERTHA: ¡ Aa gu pancho, no't cham jii mummu na pai' tum remediotu'n mukia' mo!
NO'Ñ BAX MAIMTUDHIX, JIX IO'M

PANCHO: Añ cham ji'xdha'. . . ¡ki'n ka jupsusa' dhi maimda'kam botpoda' ko'ndam!, giilhim jix maimda'.
AAMO: ¿Na ba' añ chakui ma'nim bañ maimtuda' dhi' puchu'm?
PANCHO: Dho nat gu' chakui ma'nim ¡io'm tum ai japna añ, piam kup gu' bax maimtudhix paara gammiji!
AAMO: Dhi'gi. . . ¿tu' pui'm tiiti' nax maimtudhix paara gammiji?
PANCHO: Dho gu kokdai' na tu a'ji no'ñ ga'n ki'n tu juan gu maimda'kam botpoda' ko'ndam mui' oidha'. . .
dhi' dhi kokdai' jix io'm tu a'ji, jai' cham ka duadhi'
AAMO: ¿Pui' na jax chu'm gu kokdai'?
PANCHO: Pui'na jax gui' na paralisis jum tiiti', na cham ka bhai'ka' nañ jax joiñdha' juñ chuuku' piam
gu cancer, na ja a'ji gu u'ub ja bipii am, gio gu a'alh nam cham kiiki' suulhi'ñda'. Gu maimda'kam
xibua guch chuuku' na ba' mas io'm ba duch a'jida'. . . gu chichio'ñ jich koktulhi'ñ nach pai'
jix io'm jix dha'. . .
AAMO: ¡Aapi' pa?
PANCHO: Pui' na jax nach aiya' gu cancer jich . . . lankiyos am., piam nach cham ka o'jo'ka', napim
pai' bax mat, mi'dhir ba' nach cham maatit ya' ka ja ai'chu'nda' gu a'alh añch ach jir chichio'ñ.