Español

Huichol

Cora

Tepehuano

Purhépecha

Náhuatl

Zapoteco sierra

Zapoteco istmo

Mixteco

Triki

Maya

Tseltal

Tzotzil

BINTIC AH TE SMILOJIBAL JOYAWAL CHAMEL

XMIC: Cirilo, ¿la bal atahix awa'tel?
JCIRILO: Laj, ya sc'anic ya ca'bey smilojibal joyawal chamel ha me quinal ine.
XMIC: ¡Ah! Haxan ha me ine c'ax xi'behtic sbah ta tuhunel.
JCIRILO: ¿Bin yu'un, Mic?
XMIC: Te smilojibal joyawal chamel chahpajem yu'un ya xmilawan.
JCIRILO: ¡Melel, yu'un smilojibal joyawal chamel!
XMIC: ¡Haxan ya smil te bintic cuxahtic ta bahlumilal, ha' nix hich ya smilotic soc ya smilat,
soc anich'nab soc mach'atic ay ta yutil anah!
JCIRILO: ¡Dios cajwal! Ha' lec a'bi ya jleh jun a'tel te banti ma' xibentic sbah.
SBEHLAL YA X'OCHOTIC SOC SMAHQUIL JBAQU'ETALTIC

XBERTA: Cirilo, ¿la bal a tahix awa'tel?
JCIRILO: Ma'uc ants, ay laj yalobonic ac' smilojibal joyawal chamel, haxan la schebajtesbon c'otan XMic.
XBERTA: ¡Dios cajwal! ¿Bin yu'un?
JCIRILO: ¡Yu'un te smilojibal joyawal chamel ya laj x'och ta jbaqu'etal!
XBERTA: ¡Bin yu'un hich ay ha me ine!
JCIRILO: Te smilojibal joyawal chamel chican teme ta tan ma'uc teme ya'lel ya x'och ta jbaqu'etaltic,
ta jni'tic, ta quehtic, ta jsitic soc ta jnuculeltic.
XBERTA: ¡C'ax xi'bentic sbah!
JCIRILO: Ya calbat te c'alal ya jtuhuntic smilojbil joyawal chamel, ya sc'an ayuc smahquil jsitic, jun
sc'u'ulel, nahtil tepil, spohtsil c'abal, smahquil jsitic soc taqu'in pixjolal.
XBERTA: ¡Uy, sjel ta ya xmohatix bahel ta toyol!
JCIRILO: Ha' lec yajleh ma' xi'bentic sbah a'teluc.
SPOQUEL C'ABAL SOC C'U'UL PAQU'IL

XMIC: ¡Ilawil bin ut'il hulat talel, ihlobtic abah!
JPETUL: Te cajwal laj yabon c'ac' smilojbil joyawal chamel haxan c'alal jcuchoj ah t'uhlaj ta jpat.
XMIC: ¡Loqu'esa ac'u' soc bahan ta atimal!
JPETUL: ¡Ta sábado to, ha' sc'ahc'alel!
XMIC: ¡Tut querem, ma' xa na' qu'inal, te smilojbil joyawal chamel ya x'och ta aweh, ta asit ta ani',
soc ta spisil anuhculel. ¿Soc ta ma'yuc swocolil ah yta xbah smilate?
JPETUL: ¡Lec ay! ¿C'alal yacon ta atimal ah yabal casac'bon jc'u' ehuc?
XMIC: Ma'uc, ha'at nix ya casac' c'alal ya xlaj awo'tan ta atimal. Li' ay xaponi.
JPETUL: ¡Ma'ba lec awo'tan!
XMIC: ¡Ha'at bayel ach'ajil!
WAYEL BANTI MA'BA TAHBIL TA SMILOJIBAL JOYAWAL CHAMEL

XMIC: ¡Berta, Berta, ma' xawac' wayuc alaletic teye!
XBERTA: ¿Bin yu'un, Mic?
XMIC: Ay halbil ca'iycotic te ma' lecuc wayel banti ya xquejot smilojibal joyawal chamel, spisil te
bintic smilojbil ya xtuhun ta qu'inal, yu'un c'alal yaj cux co'tantic yac'al quich' beltic
ochel ta jnitic te yip te milawal poxetique.
XBERTA: ¡Haxan ma'ba jnohpinojtic te bin jmilawal! Ma'ba ya x'och ta jol.
XMIC: Ilawil te bin milawal ya xhil ta ic' hich ho'otic ya quich' ochel ta jni'tic.
XBERTA: Teme hich abi ya sc'an halbeyel te cajwaltique, ya calbetic te ma' xyotesotic ta wayel banti
ay smilojbil joyawal chamel.
XMIC: ¡Ac'a squ'ej banti ma' stsac bic'tal alal soc chambahlam! Namal soc macal qu'ejbil, soc nix
manchuc sbec' sbah ta we'el uch'elil soc ta j'uhch'el ha'.
XBERTA: ¡Tiqu'ix ah! Ma' xc'axat ta sp'isol...
XMIC: Ma'yuc bin ya cal, yu'un ta melel ¡c'ax xi'bentic sbah stuquel!
SC'AHC'ALEL CHA' OCHEL TALEL

PATRON: ¡CIRILO, ochanix bahel ta tsob ichil oc soc te awal anich'nabe!
JCIRILO: ¡Ma to spas!, ho'on laj quil te ay to nax jun hora spuhbaybelic ta smilojbil joyawal chamele,
soc ma'ba ya jna'tic binti smilojbil laj ya'beyic.
PATRON: ¡La spuhbaybeyic lannate, haxan taquijix!
JCIRILO: ¡Ah, cajwal! Te ho'on laj yalbonic, te c'alal ya yich' aqu'el lannate ta jpahm qu'inal, ha' to teme
c'ax cheb c'ahc'al ya xhu' mach'a ya x'och ta a'tel tey ah.
PATRON: ¿Bin yu'un?
JCIRILO: ¡Yu'un te smilojbil joyawal chamel ha' to ya xlah yip ta cheb c'ahc'al soc cheb ahc'abal!
PATRON: Bayel ya cana' Cirilo
JCIRILO: ¡Hich ay!
JOHCHOBEN YAWIL SMILOJIBAL JOYAWAL CHAMEL

XMIC: ¡Iquitaya ha me ine, tut juan!
XBERTA: ¡Ac'a laj ixtajuc, tut querem tonix ah!
XMIC: ¡Xa yac yixtalmbel sjohchol yawil smilojibal joyawal chamel!
XBERTA: ¡Haxan johcho'benix!
XMIC: ¡Manchuc, haxan ya xhil schopolil te ta yawile! ¡Hich yu'un ma' sc'an ya yich'ix tuhmbeyel yawil,
soc ma' spas ya yich uch'el ha' ah!
XBERTA: Te bin ya jpastic con calbeytic te cajwaltic, yu'un ac'a stso'b spisil yawil smilojbil joyawal
chamel te bayuc nax chojajtic. ¡Soc ac'a sutbey te mach'a chombot yu'une!
XMIC: ¡Ho'on ya xbah jhotbey xch'uht, te yawil milojbil joyawal chamel te yac yixtalambel jtut Juan ah,
yu'un ma'yuc mach'a ya stuhunix ah!
LEQUIL HAʼ

XMIC: ¡Jcirilo!, ¿xbahatix te ban ay te cajwaltic ta a'tele?
JCIRILO: Yac, yax talon ta jts'ihn.
XMIC: Ma me xch'ax ta wo'tan te yac awil abah soc te ha'e.
JCIRILO: ¿Bin ha'il?
XMIC: ¡Ac'a ya'botic lequil ha' ta garrafón! Ma me xch'ay ta wo'tan te habil c'ax la stahotic bayel chamel
ta scaj te laj cuch'tic tsobil ta ch'acom ha'.
JCIRILO: ¡Melel nix ah MIC, ha' yu'un ya xbohon ta yalbeyel te cajwaltic a'tel, haxan stuquel yac'bel
lequil ha' ta garrafón!
XMIC: ¡Mahliya, ich'a bahel te awaje!

JCHOL C'OP: Spisil ants winic ay yochel yu'un ya x'a'bo lequil ha' ta garrafón. Mato yacotic ta a'tel ah,
ya sc'an ya jchaptic soc te cajwaltic ta a'tel. ¡Ha' jlecubel ta jpisiltic!
TE BIN UT'IL YA YUTS'INOTIL TA SC'AHC'ALEL

XBERTA: ¡MIC! ¿Ya bal ca'na'? Te JPancho yac ta yacubel. Ho'on ya cal te ha' yu'un te slecole.
XMIC: ¿Bin yu'un te hich ya cawale?
XBERTA: Yu'un jts'in to nax', c'alal laj yo'tan yac'bel smilojibal joyawal chamel ah, yac ta nihquel,
yac ta chic', soc ma'yuc yip ah sohl, c'ux laj sch'uht , yo'tan soc ya laj x'a'bot xeh.
XMIC: ¡Ban c'an yacubeluc! Hame ine ha' sc'ahtalul shahchibal yu'tsinwanej te smilojibal joyawal
chamele, bayel bin ut'il ya yu'ts'inotic, ti'aw jolal, ya yuts'in co'tantic, ya yuts'in jsitic ma' lec
ya x'ilawanotic, ya xts'ilaj sch'uhlel jsitic.
XBERTA: ¿Bin ah ha me ine?
XMIC: Ha' te c'alal ya xtutub sch'uhlel jsitic, ha' nix hich ya xnihc jsitic yu'un.
XBERTA: Ho'on ya cal te JPancho ma' ba pasbibil spisil ha me ine.
XMIC: Te sc'ahtalul xhu' ta stuquel nax ma'uc teme ta capal ya xchicnaj. Haxan te bin ma'yuc sch'ayemal
ha' te uts'imbil sbauq'etal te JPancho. Ya sc'an ya xbaht soc jpoxtaywanej ta Urgencias, soc ya
yich'bey bahel sbihil te bin smilojbil schanul te la stuhune.
XBERTA: ¡Obol sbah te JPancho, te me ma' ba ya xpoxtayot ma'yuc swocolil ya xcham!
SC'AHTALUL LOHP'INEM YUTS'INEL BAQU'ETALIL

JPANCHO: Cajwal, ¡Ma' ta jaymehl ya xbah stuhun smilojbil joyawal chamel! C'ax xi'bentic sbah.
PATRON: ¿Bin yu'un ho'on ma'yuc bin ya yuton?
JPANCHO: Ma'yuc puch'emat but'il ho'on, ¡haxan ma' jna'tic teme ma'ba li' to bahel ya xbah
yuts'inat ehuque!
PATRON: ¿Haxan bin ah te uts'inel li' to bahele?
JPANCHO: Ha' te wocolil ya xbah jtahtic li' bahel ta scaj yaqu'el tsobol uh ma'uc teme habil te smilojbil
joyawal chamele. Ha'tic tulan chamel soc ay ma'yuquic spoxil.
PATRON: ¿Bintic wan chamelil?
JPANCHO: Ya yac' te chamel parálisis ma'uc teme jchahp cáncer. Hich but'il te ants xhu' ya stsacot ta
c'ancer schu'ic soc ma'yuc swocolil ma'ba lec ya xhul ta mahlumilal yalataquic. Te smilojbil
joyawal chamel ya yotses chamelt ta jc'uniltic, ha' yu'un wol chamel ayotic. Ha' nix hich te
winicotic ha' ya stsac sc'unil jwinquileletic te bant i c'ax c'ux ya ca'iytique.
PATRON: ¿Banti?
JPANCHO: Ya stsacot ta cáncer jbac'tic, ya swoc' te espermatozoides, hanix hich ya xhu' ya scom
yaquel cal jnich'antic soc ya yuts'imbey smohlol cal jnich'atic soc jmamatactic.